Το λεμφοίδημα, που αποτελεί συχνή παρενέργεια της θεραπείας του καρκίνου του μαστού, προκύπτει όταν εμφανίζεται απώλεια της λειτουργίας ή δομική δυσλειτουργία της λεμφικής κυκλοφορίας. Ο όρος «οίδημα» σημαίνει πρήξιμο, φούσκωμα, ως εκ τούτου λεμφοίδημα σημαίνει πρήξιμο εξαιτίας της διατάραξης της ροής του λεμφικού υγρού.
Το λεμφοίδημα, που εκτός από τη δημιουργία οιδήματος επηρεάζει και το δέρμα του άκρου με τη δημιουργία σκλήρυνσης, διαχωρίζεται σε πρωτοπαθές –εμφανίζεται από τη γέννηση του ανθρώπου εξαιτίας γενετικών ή άλλων κληρονομικών παραγόντων –και σε δευτεροπαθές που αποτελεί και την πιο κοινή μορφή του, ως αποτέλεσμα των θεραπειών για την αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού και άλλων μορφών καρκίνου. Επιβαρυντικοί παράγοντες για την πρόκλησή του είναι η ακτινοθεραπεία, η χημειοθεραπεία, τυχόν κάκωση ή και μόλυνση, ενώ μπορεί να εκδηλωθεί οποιαδήποτε χρονική περίοδο μετά μόλυνση, κάκωση ή χειρουργική επέμβαση, όπως μαστεκτομή.
Τα τρία βασικά στάδια του λεμφοιδήματος εκτείνονται από αναστρέψιμα και εύκολα ιάσιμα σε μη θεραπεύσιμη μόνιμη βλάβη.
Ένας υγιής οργανισμός μπορεί εύκολα να διαχειριστεί το «λεμφικό φορτίο» του σώματος που περιέχει πρωτεΐνες, υγρό, κύτταρα και λίπος. Συνήθως, υπάρχει ένα μεγάλο λειτουργικό απόθεμα ή το σώμα μπορεί να διαχειριστεί κάθε υπερβάλλον λεμφικό φορτίο. Ωστόσο, εάν οι λεμφαδένες τραυματιστούν ή καταστραφούν από την ακτινοβολία ή από χειρουργική αφαίρεση, η ικανότητα του σώματος να επεξεργαστεί αυτόν τον πλεονάζοντα όγκο μειώνεται. Σε αυτό το προ-στάδιο, το λεμφοίδημα βρίσκεται σε λανθάνουσα φάση. Εμφανίζεται συμπτωματικά, με προοδευτικό φούσκωμα ή αίσθηση πληρότητας σε ένα σκέλος και συνοδεύεται από ανεπαίσθητη δυσφορία μέχρι και εμφανή πόνο. Η ικανότητα μεταφοράς του λεμφικού υγρού είναι μειωμένη, θέτοντας τις βάσεις της δημιουργίας του 1ου σταδίου, της υπερφόρτωσης του λεμφικού συστήματος. Σε αυτό το προ-στάδιο το λεμφοίδημα είναι εύκολα αναστρέψιμο και ιάσιμο.
Πρώτο στάδιο: Οίδημα με εντύπωμα
Εάν το λεμφοίδημα διαφύγει της διάγνωσης ή παραμεληθεί, τότε εξελίσσεται στο πρώτο στάδιο, το οποίο συνεχίζει να είναι εύκολα αναστρέψιμο όπως όταν βρίσκεται σε λανθάνουσα μορφή. Τα συμπτώματά του υποχωρούν με την κατάκλιση, αλλά συνήθως χειροτερεύουν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Συνήθως, το πρωί, έπειτα από ξεκούραση, η λέμφος επιστρέφει στο φυσιολογικό της όγκο.
Δεύτερο στάδιο: Μόνιμο με ίνωση
Η εξέλιξη του πρώτου σταδίου οδηγεί στην έναρξη της ίνωσης του συνδετικού ιστού και στο δεύτερο στάδιο που χαρακτηρίζεται ως μη αναστρέψιμο λεμφοίδημα. Το δέρμα σκληραίνει και δεν υποχωρεί κατά την κατάκλιση.
Τρίτο στάδιο: Λεμφοστατική Ελεφαντίαση
Σε αυτό το στάδιο, η νόσος έχει προχωρήσει στο σημείο όπου εμφανίζεται μόνιμη σκλήρυνση του δέρματος και μη αναστρέψιμο οίδημα.
Διάγνωση
Ο πιο σημαντικός παράγοντας της διάγνωσης είναι η κλινική εξέταση και μάλιστα όταν ο ασθενής παρουσιάζει συμπτώματα, καθώς και το ιατρικό ιστορικό. Οι απεικονιστικές εξετάσεις που προτείνονται, όπως η λεμφαγγειογραφία –μια τεχνική της πυρηνικής ιατρικής που αποτυπώνει τη λειτουργία του λεμφικού συστήματος σε ένα επιλεγμένο τμήμα του σώματος –συνήθως επιβεβαιώνουν τη διάγνωση της κλινικής εξέτασης. Άλλες επικουρικές διαγνωστικές εξετάσεις είναι η μαγνητική τομογραφία και ο υπέρηχος.
Θεραπεία
Παρόλο που δεν υπάρχει μόνιμη θεραπεία για την αντιμετώπιση του λεμφοιδήματος, οι ασθενείς με τη νόσο ενθαρρύνονται να αναζητούν θεραπεία ήδη από τα πρώτα συμπτώματα, ακριβώς διότι η πρώιμη διάγνωση και θεραπεία θα βελτιώσει τόσο την πρόγνωση για την πορεία της νόσου όσο και τη γενικότερη κατάσταση της υγείας του ασθενούς. Συνήθως, οι ασθενείς, αμέσως μετά τη διάγνωση από ιατρό ενδεδειγμένης ειδικότητας, θα πρέπει να αποταθούν σε εξειδικευμένο φυσιοθεραπευτή.
Η θεραπευτική αγωγή εξαρτάται από την αιτία που προκάλεσε το λεμφοίδημα, και περιλαμβάνει τεχνικές αποσυμφόρησης της λέμφου για τη διαχείριση του οιδήματος και τη βελτιστοποίηση της υγείας των ιστών. Οι πολλαπλές συνεδρίες με το φυσιοθεραπευτή περιλαμβάνουν λεμφικό μασάζ που κινητοποιεί το υγρό και το βοηθά να «επανενταχθεί» στην κυκλοφορία. Στα πλαίσια της συμμετοχής του ασθενούς στην αντιμετώπιση του οιδήματος, προτείνονται οι άρσεις των χεριών, ενώ στην οξεία φάση της θεραπείας επιτελείται και η επίδεση του άκρου που πάσχει σε πολλά επίπεδα, τεχνική που μπορεί να βοηθήσει τη μείωση της αύξησης του μεγέθους του άκρου.
Διαχείριση του λεμφοιδήματος από τον ίδιο τον ασθενή
Οι ασθενείς με λεμφοίδημα θα πρέπει να αποφεύγουν οτιδήποτε θα μπορούσε να αυξήσει τις πιθανότητες για φλεγμονή ή μόλυνση των ιστών, όπως βελονισμό, λήψη αίματος από το άκρο που εμφανίζει οίδημα, τατουάζ, έκθεση στον ήλιο ή ηλιακά εγκαύματα, υπερβολικό κρύο και πολύ υψηλές θερμοκρασίες (όπως παραμονή σε σάουνα). Επίσης, θα πρέπει να αποφεύγεται η παρατεταμένη πίεση των ιστών, όπως με την επιλογή πολύ σφιχτών ρούχων, ενώ συστήνεται να φοράνε προστατευτικά γάντια κατά τη διάρκεια εργασιών που μπορεί να τραυματιστούν με κίνδυνο να μολυνθούν, όπως κατά την κηπουρική, αλλά και να αποφεύγουν να σηκώνουν βάρη από τη μεριά που νοσεί. Επιπλέον, πολλοί ειδικοί προτείνουν στους ασθενείς με λεμφοίδημα να φορούν ειδικά ρούχα που συμπιέζουν το σώμα κατά τη διάρκεια αεροπορικών πτήσεων, δεδομένου ότι οι πτήσεις ενοχοποιούνται ότι ερεθίζουν το λεμφοίδημα.
Πρόληψη
Συζητήστε με τον ιατρό σας σχετικά με τον κίνδυνο να αναπτύξετε λεμφοίδημα και με τις προφυλάξεις που πρέπει να λάβετε προκειμένου να αποφύγετε τη δυσάρεστη αυτή επιπλοκή. Βεβαιωθείτε ότι έχετε κατανοήσει πλήρως τα συμπτώματα του λεμφοιδήματος ώστε να κινητοποιηθείτε αμέσως και να αποταθείτε στον ιατρό σας το συντομότερο δυνατό.
Προφυλάξεις για την αποφυγή της ανάπτυξης λεμφοιδήματος:
Μην εκθέτετε την περιοχή που έχει υποστεί θεραπεία (ακτινοθεραπεία, χειρουργική επέμβαση), μόλυνση ή τραυματισμό, σε θερμότητα.
Διατηρείτε το δέρμα και τα νύχια σας καθαρά για να αποφύγετε τη μόλυνση.
Αποφύγετε την υπερβολική κόπωση ή υπερπροσπάθεια στην περιοχή που έχει προσβληθεί κατά τη διάρκεια της θεραπείας.
Προστατέψτε τον εαυτό σας από πιθανούς τραυματισμούς, ειδικά στις λέμφους που είναι πιο πιθανό να έχουν προσβληθεί.
Μη φοράτε σφιχτά ρούχα.
Αποφεύγετε στάσεις, κινήσεις ή δραστηριότητες που μπορεί να περιορίσουν την κυκλοφορία, όπως το κουβάλημα βαριών αντικειμένων, το σταύρωμα των ποδιών, τις σφιχτές κάλτσες –καλσόν ή τα κοσμήματα.